1. Tình hình sau trận Lyman Đỏ.
Vào tuần đầu tiên của tháng 10/2022, quân đội Ukraine đã chiếm được Lyman Đỏ. Việc giải phóng Lyman Đỏ là đỉnh cao của chiến dịch phản công tại phía Nam Kharkov. Trong 3 tuần, quân Ukraine đã giải phóng được hơn 2.000 km2 và chiếm lại một loạt thành phố có vị trí quan trọng đối với cả Ukraine lẫn Nga trong các chiến dịch đánh chiếm hay bảo vệ vùng phía Nam Kharkov. Tuy nhiên, mặc dù diện tích được giải phóng trong cuộc phản công là lớn nhưng chiến công này của quân đội Ukraine không được phương Tây ca ngợi nhiều. Lý do đơn giản là quân đội Nga đã rút khỏi khu vực đó trong trật tự và không bị thiệt hại lớn về người và phương tiện chiến tranh. Nói một cách ngắn gọn là truyền thông của Ukraine đã không có cơ hội phục thù trận Mariupol – không có bất kỳ đơn vị nào của Nga bị bao vây và ra hàng như những đơn vị chủ lực của Ukraine tại Azovstal, Mariupol.
Đối với Nga, việc ra hàng của cụm quân Ukraine tại Mariupol là điểm mốc đánh dấu việc toàn bộ cánh quân miền Đông Nam của Ukraine đã bị đánh quỵ bởi các đơn vị của tướng Sergey Surovikin. Vì toàn bộ cụm quân Đông Nam của Ukraine bị đánh quỵ nên cánh quân phía Nam của Nga đã tiến lên phía Đông Bắc và cùng với các đơn vị Nga ở đây, chiếm được Severodonetsk và Luhansk. Tuy nhiên, đối với Ukraine, việc chiếm Lyman chỉ là điểm mốc đánh dấu về địa lý. Không có một cụm quân nào của Nga bị diệt hay bức hàng. Sau Lyman, chiến tuyến ở khu vực này không còn biến động lớn.
Nói một cách ngắn gọn, nếu nhìn trong phạm vi một chiến dịch, chiến dịch giải phóng Nam Kharkov đã thành công về mặt diện tích được giải phóng và loại trừ hoàn toàn mối đe doạ của Nga đối với Kharkov ở phía Tây Bắc và Slovyansk ở phía Đông Nam. Tuy nhiên, các thiệt hại về người và phương tiện chiến tranh của Ukraine lớn hơn nhiều so với thiệt hại của Nga và thực tế là sau 3 tuần tiến công liên tiếp, các cuộc phản kích của Ukraine đã ngừng lại. Ngay sau trận Lyman Đỏ, đội quân tư nhân Wagner của Nga đã tiến hành xây dựng một tuyến phòng thủ chống tăng ở khu vực này. Tuy nhiên, trái với dự tính của phương Tây là phòng tuyến này sẽ kéo dài hơn 200km thì Wagner đã từ bỏ việc xây dựng sau khi hoàn thành 2 km chiến tuyến. Điều đó có thể là do người Nga nhận thấy khả năng tấn công của quân Ukraine tại khu vực này không còn nữa.
2. Trận đánh ở Bakhmut
Một trong những điều khó hiểu với người quan sát là trận đánh ở Bakhmut. Trong suốt 3 tháng qua, tên của thành phố này xuất hiện hàng ngày trên bản tin chiến sự của 2 bên. Trong suốt 2 tuần sau trận chiến Lyman Đỏ, khi cả Nga và Ukraine đều đang chuẩn bị lực lượng cho trận chiến mới thì tiếng súng ở khu vực này không lúc nào dừng. Trên thực tế, chiến sự ở khu vực này càng ngày càng giống với trận địa chiến ở Thế chiến Thứ nhất. Trong suốt 3 tháng, người Nga tiến lên theo đơn vị vài chục mét/ngày ở đây.
Điều làm ngạc nhiên với mọi người là tuy Bakhmut đóng vai trò như là trung tâm hậu cần cho các đơn vị Ukraine uy hiếp Donetsk và Luhansk trong suốt 8 năm qua (và vì thế chắc chắn được gia cố phòng thủ) (xin xem hình H3 để thấy Bakhmut là một đầu mối giao thông qua đó người Ukraine có thể tiến tới Donetsk, Luhansk và Severodonetsk), tuy nhiên, quân Nga từng chiếm các thành phố khác quan trọng hơn trong thời gian ngắn hơn (3 tháng cho Mariupol và 3 tuần cho Severodonetsk và Lysychansk). Điều này dẫn tới mấy câu hỏi: (i) tại sao quân Nga lại cố gắng chiếm Bakhmut? và (ii) tại sao họ không thể lặp lại các thành tích vây hãm trước đó?
Đối với câu hỏi thứ nhất, nhiều người cho rằng Bakhmut là nút giao thông đầu tiên, quan trọng của tuyến cao tốc M03 chạy từ Kharkov qua Balakliya, Izyum, Slovyansk rồi tới Bakhmut (xem hình H1). Nếu chiếm được Bakhmut thì người Nga có thể tiến dọc theo đường M03 lên Kharkov. Điều này thực ra không hợp lý. Vào hồi tháng 4, người Nga đã chọn cách đánh Izyum thông qua Kupyansk và cắt đường M03 (xin xem hình H2). Đây là cách đánh hợp lý nhất vì nó khiến cho phía Ukraine buộc phải căng cả 2 đầu để đối phó (Kharkov ở phía Tây Bắc và Slovyansk ở phía Đông Nam). Do đó, sau khi đã mất Izyum thì việc đánh dọc theo đường M03 lại càng vô nghĩa. Vậy nếu không phải đánh Bakhmut để tiến dọc đường M03 thì người Nga cứ cố đấm ăn xôi ở đây làm gì? Nếu trả lời câu hỏi 2 thì ta sẽ có câu trả lời cho câu hỏi 1.
Nếu xem hình H3, các bạn sẽ thấy là Bakhmut nằm ở một vị trí có lợi cho bên vây hãm và khó khăn cho bên phòng thủ. Bakhmut cách 2 trung tâm hậu cần của mình là Slovyansk và Kramotorsk khoảng 40 và 35 km. Từ thành phố này tới 3 trung tâm hậu cần của quân Nga là Severodonetsk (53km), Luhansk (96km) và Donetsk (60km). Ngoại trừ Severodonetsk mới bị chiếm cách đây 3 tháng, Donetsk và Luhansk là hai trung tâm hậu cần đã được Nga xây dựng và củng cố suốt 8 năm qua. Việc quân Ukraine thành công trong việc dùng HIMARS tấn công thành công các khu vực kho đạn của quân Nga ở các mặt trận khác chứ không diễn ra ở khu vực này cho thấy việc người Nga đã chuẩn bị tốt cho công tác hậu cần ra sao. Điều này đã giúp cho Nga duy trì một cường độ hỏa lực pháo binh rất mạnh trong 3 tháng qua ở khu vực này.
Với khoảng cách 35 tới 40 km từ hai căn cứ hậu cần Kramotorsk và Slovyansk tới Bakhmut và việc quân Nga đã áp sát thành phố thì có thể thấy rằng toàn bộ tuyến đường tiếp tế, bổ sung quân số cho Bakhmut nằm hoàn toàn trong tầm khống chế của pháo binh, không quân và tên lửa của Nga. Khi đọc các bản tin của Bộ tư lệnh Nga, tôi nhận thấy rằng Slovyansk và Kramatorsk không nằm trong danh sách các thành phố thường xuyên bị bắn phá. Điều đó có thể là do người Nga không cần phải bắn phá thành phố (và dẫn tới thương vong cho dân thường) mà chỉ cần giám sát chặt hai con đường từ 2 thành phố này đi tới Bakhmut. Trong tình hình hiện tại, có lẽ chỉ có những người dân rời khỏi Bakhmut để đi về 2 thành phố kia chứ không có chiều ngược lại. Do đó, người Nga chỉ cần tấn công các xe đi về phía Bakhmut là đã có thể gây thiệt hại cho quân Ukraine.
Với một nguồn cung cấp đạn dược ổn định để có thể duy trì cường độ pháo kích mạnh mẽ suốt 3 tháng qua, với việc 2 tuyến đường tiếp tế cho Bakhmut nằm trong tầm kiểm soát của hỏa lực pháo binh Nga, nhưng tại sao quân Nga không tấn công thành phố như cách họ đã làm ở các thành phố khác? Nếu quan sát về tình hình các trận đánh ở Bakhmut trong 3 tháng qua thì có thể rút ra vài quan sát thú vị.
Thứ nhất, ở khu vực này gần như không có quân chủ lực chính quy Nga. Các cuộc tấn công được giao cho các đơn vị dân quân Donbass và đội quân tư nhân Wagner.
Thứ hai, dân quân Donbass và Wagner thường xuyên diễn đi diễn lại cảnh họ tấn công chiếm một vài làng rồi sau đó lại bị Ukraine phản công chiếm lại.
Về chiến thuật, báo chí phương Tây (thông qua phỏng vấn quân Ukraine) cho rằng Wagner dùng các binh lính của mình (nhiều người trong số này là tù hình sự tình nguyện đi chiến đấu để được giảm hoặc bỏ án phạt tù) như những bia đỡ đạn. Tuy nhiên, trên thực tế thì các đơn vị của Wagner tấn công theo đúng bài bản. Họ sử dụng drone trinh sát trận địa, dùng pháo giập tắt các ổ đề kháng, sau đó bộ binh tiến lên dưới sự yểm trợ của xe tăng và theo dõi của drone để tiêu diệt từng vị trí quân Ukraine. Tuy tấn công một cách có bài bản như vậy nhưng khi bị phản công, họ từ bỏ vị trí của mình khá nhanh và sau khi các đơn vị Ukraine tiến vào thì họ dùng hỏa lực pháo dập xuống toàn khu vực.
Với hỏa lực mạnh, việc khống chế được đường tiếp tế, kỹ thuật tấn công tốt nhưng trong 3 tháng trời không dứt điểm thành phố Bakhmut cho thấy người Nga đang dùng Bakhmut như một cái bẫy để tiêu hao càng nhiều quân lực Ukraine càng tốt. Và họ thực hiện điều này với các lực lượng không chính quy (dân quân Donbass và Wagner). Đó có lẽ là lý do khiến cho trận đánh ở khu vực này diễn ra một cách khó hiểu như vậy.
3. Mặt trận Kherson
Trong những ngày qua, mặt trận Kherson lại trở nên nóng lên. Trong suốt 1 tháng vừa qua, quân Ukraine liên tục tấn công Kherson. Tuy nhiên, mọi cuộc tấn công đều bị chặn đánh và quân Ukraine buộc phải rút lui với nhiều thiệt hại. Điều đáng nói là các cuộc tấn công này chỉ ở cấp tiểu đoàn, được đánh ở nhiều hướng khác nhau trong khi quân Ukraine được cho rằng đã tập hợp ở đây một lực lượng khoảng 100 ngàn quân mới được đào tạo, huấn luyện từ phương Tây. Một số người cho rằng quân Ukraine thực ra đã không còn lực lượng chiến đấu và họ đang cố giúp cho tổng thống Biden của Mỹ trước kỳ bầu lưỡng viện vào tháng 11/2022 bằng cách tổ chức các cuộc tấn công tuyệt vọng này. Một số khác cho rằng người Ukraine đang tiến hành “trinh sát hỏa lực”, một khái niệm của Hồng quân Liên Xô trong thế chiến 2. Trong thời gian cuối cuộc thế chiến, Hồng quân, để xác định các vị trí hỏa lực của quân Đức đã tổ chức nhiều cuộc tấn công vào phòng tuyến Đức với sức mạnh như các cuộc tấn công nhỏ. Điều này sẽ khiến cho các vị trí hỏa lực của Đức phải bộc lộ (và sẽ bị tiêu diệt khi Hồng quân pháo kích cho cuộc tấn công thật). Tôi thấy cả 2 quan điểm trên đều không đúng.
Tôi thấy, các động thái của quân Ukraine là các cuộc tấn công nhằm trói chân các lực lượng Nga tại chiến tuyến hiện tại. Trong 1 tuần gần đây, các nhà bình luận và cả bộ quốc phòng Nga lẫn Ukraine đã công khai nói về việc quân Ukraine (hoặc quân Nga tùy ai là người nói) sẽ phá các đập thủy điện ở phía thượng lưu sông Dnieper. Nếu quân Ukraine làm việc này, một vùng rộng lớn hạ lưu sông bao gồm cả Kherson và 80 khu dân cư sẽ bị ngập ở mực nước cao. Quân đội Nga ở hữu ngạn sông Denieper sẽ bị cắt khỏi hậu phương và sẽ bị quân Ukraine bao vây và tiêu diệt.
Video mô phỏng về nước ngập xin xem ở đây:
https://www.facebook.com/1833408775/videos/pcb.10217158229507853/505011544830692
Người Nga đã chuẩn bị cho kịch bản này. Một mặt, họ công khai hóa kế hoạch này của Ukraine. Một mặt khác, họ đã cho di tản toàn bộ dân ở tả ngạn sông Dnieper sang phía hữu ngạn. Tư lệnh quân Nga tại Ukraine tuyên bố là tình hình nghiêm trọng và quân Nga đã sẵn sàng thực hiện các quyết định khó khăn nhất. Ngày hôm qua, internet của khu vực đã bị cắt.
Việc phá đập Dnieper sẽ mang lại hậu quả dài lâu chứ không chỉ đơn thuần là việc cụm quân Nga ở tả ngạn bị tiêu diệt. Hệ thống đập này ngoài việc trữ nước thủy điện còn có vai trò quan trọng cho việc cung cấp nước cho Crimea và vùng phía Đông Nam của Kherson. Việc phá các con đập sẽ dẫn tới các khu vực này thiếu nước để phát triển nông nghiệp (giống như Crimea đã bị trong 8 năm qua sau khi Ukraine cắt nước được cung cấp từ Kherson).
Nếu việc phá đập xảy ra thì câu hỏi đặt ra là Nga sẽ phản ứng thế nào. Việc Ukraine phá hủy một nhịp của cây cầu Crimea gần đây đã dẫn tới việc Nga tấn công và vô hiệu hóa 40% năng lực sản xuất điện của Ukraine. Chỉ sau một tuần, Ukraine từ một quốc gia xuất khẩu điện cho châu Âu đã trở thành một quốc gia thiếu điện trầm trọng. Điều đó cho thấy rằng việc trả đũa từ phía Nga đối với việc phá đập của Ukraine là tất yếu. Vậy câu hỏi đặt ra là Nga sẽ phản ứng ra sao.
Trước hết, có nhiều dấu hiệu cho thấy Nga đang chuẩn bị cho một sự trả đũa mạnh mẽ. Lần đầu tiên, họ cương quyết di tản dân ở một khu vực (tả ngạn Dnieper) trước khi nổ ra chiến sự. Điều này có nghĩa là họ sẽ sử dụng hỏa lực tối đa ở một khu vực không còn dân thường. Câu hỏi tiếp theo là hỏa lực gì sẽ được sử dụng?
Theo quan điểm cá nhân tôi, người Nga sẽ sử dụng tất cả các vũ khí thông thường mạnh nhất mà họ có cho trận chiến Kherson. Khả năng là họ sẽ tấn công mọi cơ quan đầu não của Kiev. Ngày hôm qua, tổng thống Zelensky đã phát biểu đe dọa Nga rằng nếu họ tấn công vào văn phòng của ông ở Kiev thì phương Tây sẽ tấn công Kremlin. Điều này cho thấy đây là một khả năng hiện hữu và có vẻ như tổng thống Zelensky trong khi căng thẳng đã quên mất rằng việc tấn công Kremlin hay không là quyết định của người khác chứ không phải là của ông ấy.
Một khả năng nữa là người Nga sẽ sử dụng các tên lửa siêu thanh đánh thẳng vào tất cả các trung tâm điều hành chiến tranh của NATO trên đất Ukraine. Với việc tấn công liên tục bằng các loại UAV rẻ tiền của Iran trong những ngày qua, lực lượng phòng không của Ukraine đã bị căng ra hết mức. Điều này sẽ khiến khả năng đánh chặn các tên lửa Nga sẽ bị suy giảm. Hơn nữa, loại tên lửa siêu thanh mới của Nga như tổng thống Biden nói “về cơ bản nó không có gì đặc biệt ngoài việc không thể đánh chặn...”
Và khả năng cuối cùng là người Nga sẽ sử dụng vũ khí hạt nhân chiến thuật. Mặc dù cựu giám đốc CIA David Petraeus nói trong một cuộc phỏng vấn gần đây là nếu quân Nga sử dụng vũ khí hạt nhân chiến thuật ở Ukraine thì NATO sẽ ngay lập tức quét sạch quân Nga trên đất Ukraine và đánh chìm hạm đội Biển Đen. Điều đáng nói là Petraeus nói với tư cách là cựu giám đốc CIA chứ không phải là đương kim bộ trưởng quốc phòng Mỹ. Ông cũng quên mất rằng nếu như quét sạch quân Nga trên đất Ukraine (bao gồm 4 vùng mới sáp nhập vào Nga) và hạm đội Biển Đen thì có nghĩa đã kích hoạt các trường hợp sử dụng vũ khí hạt nhân để tự vệ theo học thuyết về hạt nhân của Nga. Tất nhiên, nếu điều đó xảy ra thì sẽ là chiến tranh thế giới. Và như Einstein nói “tôi không biết những vũ khí nào sẽ được sử dụng trong thế chiến thứ 3, nhưng thế chiến thứ 4 sẽ được chiến đấu bằng gậy và đá”.
Các khả năng trên có thể là nguyên nhân khiến cho bộ trưởng quốc phòng của Nga, Anh và Mỹ đã có nhiều cuộc trao đổi trong hai ngày qua về tình hình Ukraine.
Thế giới có thể sẽ thay đổi rất nhiều trong những ngày tới.
LƯU Ý VỀ BẢN QUYỀN:
Cám ơn bác vì những phân tích sâu sắc, bác có thể phân tích thêm về động thái chuyển động binh lực của Liên quân Nga-Belarus tại hướng Belarus, và dự báo tình hình mặt trận vào mùa đông tại chiến trường.
Lưu bài của anh Thái Bảo Anh vào file word để xem lại